Nếu bạn hỏi người dùng máy tính về hệ điều hành dễ tiếp cận nhất trong những năm 2010, cái tên Linux chắc chắn sẽ không xuất hiện trong cuộc trò chuyện. Suốt một thời gian dài, các bản phân phối Linux luôn bị người dùng phổ thông e ngại bởi các vấn đề về driver, hiệu suất chậm chạp và đường cong học tập dốc, khiến chỉ những chuyên gia “vọc vạch” mới có thể bước chân vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, tình hình hiện tại đã rất khác biệt so với trước đây. Trong vài năm trở lại đây, hệ sinh thái Linux đã trở nên thân thiện hơn bao giờ hết với người dùng. Từ khả năng chơi game đáng kinh ngạc cho đến quyền riêng tư tốt hơn, có vô số lợi ích khi chuyển sang một bản phân phối Linux vào thời điểm này. Cho dù bạn là người từng gặp khó khăn với các bản Linux rườm rà trước kia hay chỉ là một người dùng thông thường muốn “chia tay” Windows 11, bài viết này sẽ thuyết phục bạn nên thử trải nghiệm hệ sinh thái Linux.
1. Vô Vàn Bản Phân Phối (Distro) Để Lựa Chọn
Trong nhiều thập kỷ qua, nhân Linux đã được tận dụng để tạo ra vô số bản phân phối, mỗi bản mang đến các tính năng, giao diện và bộ ứng dụng riêng biệt. Có những hệ điều hành đa năng như Fedora, Linux Mint và Debian (cùng với các bản phân phối phái sinh từ chúng), kết hợp trải nghiệm ổn định, giao diện người dùng đẹp mắt và khả năng tương thích tốt với hầu hết các gói và công cụ bạn cần cho công việc hàng ngày.
Đối với những người sẵn sàng đánh đổi sự ổn định để tiếp cận các gói phần mềm mới nhất, bạn có thể chọn các bản phân phối tiên tiến như Arch Linux và openSUSE. Bạn cũng sẽ tìm thấy các bản phân phối phục vụ người dùng ngách, chẳng hạn như DietPi hiệu quả cao hay Kali Linux được cộng đồng an ninh mạng đặc biệt ưa chuộng. Khi khám phá sâu hơn vào “tảng băng chìm” Linux, bạn sẽ bắt gặp những bản phân phối ít được biết đến hơn, một số thậm chí còn “điên rồ” hơn cả. Kết hợp kho tàng bản phân phối khổng lồ này với khả năng hỗ trợ chức năng Live OS (chạy trực tiếp từ USB/DVD) giúp bạn trải nghiệm bản phân phối trước khi cài đặt, chắc chắn bạn sẽ tìm được một bản phù hợp với sở thích của mình.
2. Bảo Mật và Quyền Riêng Tư Tốt Hơn
Windows đã không còn là hệ điều hành bảo mật hay riêng tư nhất trong nhiều năm nay. Với quảng cáo gây khó chịu, cơn ác mộng bảo mật mang tên Recall và việc thu thập dữ liệu người dùng một cách “hung hăng”, Windows 11 khó có thể là lựa chọn lý tưởng cho những người dùng quan tâm đến bảo mật và mong muốn quyền riêng tư tối đa. Bỏ qua một vài bản phân phối không an toàn, hệ sinh thái Linux tự hào có một loạt các tính năng bảo mật và quyền riêng tư vượt trội.
Đầu tiên, Linux tuân thủ một mô hình đặc quyền người dùng nghiêm ngặt và yêu cầu bạn phải chuyển sang người dùng root mỗi khi muốn sửa đổi các thư mục, dịch vụ và các thành phần khác của hệ điều hành. Mặc dù vẫn có những lỗ hổng trong mã nguồn Linux, nhưng bề mặt tấn công của phần mềm độc hại trên hệ điều hành mã nguồn mở (FOSS) này nhỏ hơn rất nhiều. Hơn nữa, các bản phân phối Linux còn có thể được tăng cường bảo mật hơn nữa bằng cách sử dụng các module bảo mật như SELinux và AppArmor. Cá nhân tôi, khía cạnh yêu thích nhất của Linux là hệ điều hành này không chủ động theo dõi hay cố gắng “hút” thông tin cá nhân từ máy tính của tôi.
3. Khắc Phục Sự Cố Dễ Dàng Hơn
Điều này có vẻ mâu thuẫn với lẽ thường, nhưng hãy nghe tôi giải thích một chút. Việc khắc phục sự cố trên Windows thường liên quan đến việc lùng sục qua hàng loạt menu, nút chuyển đổi và tùy chọn cho đến khi bạn tìm ra vấn đề đang làm phiền hệ thống của mình. Hoặc đôi khi, bạn chỉ đơn giản là bỏ cuộc và chấp nhận số phận. Nhiều mã lỗi trên Windows gần như vô dụng, và điều tương tự cũng có thể nói về các file nhật ký.
Giả sử bạn đang sử dụng một bản phân phối đa năng, các file nhật ký hệ thống trong terminal có thể cung cấp manh mối về những gì đang ảnh hưởng đến hệ thống Linux của bạn. Việc giải quyết chúng cũng thường rất dễ dàng. Thay vì phải vật lộn một cách vô thức với một loạt ứng dụng khắc phục sự cố tự động, menu hoặc file registry, bạn chỉ cần chạy một vài lệnh trong terminal. Là người thường xuyên làm “hỏng” các dịch vụ, ứng dụng và đôi khi cả chính hệ điều hành khi làm việc với các dự án, tôi có thể xác nhận rằng Linux dễ khắc phục sự cố hơn rất nhiều nhờ tài liệu phong phú và bản chất nặng về terminal của nó.
Màn hình Terminal Linux hiển thị các lệnh cài đặt NVM trên Ubuntu, minh họa khả năng khắc phục sự cố nhanh chóng bằng dòng lệnh
4. Tùy Biến Tuyệt Vời
Không giống như các đối thủ của mình, các bản phân phối Linux có khả năng tùy biến rất cao – đến mức bạn có thể thay đổi gần như mọi khía cạnh giao diện của hệ điều hành để phù hợp với sở thích của mình. Các bản phân phối Linux đóng gói các biểu tượng, widget, thanh công cụ và các yếu tố giao diện người dùng đồ họa (GUI) khác vào các môi trường desktop. Tùy thuộc vào gu thẩm mỹ và cấu hình máy tính của bạn, có vô số lựa chọn để bạn cân nhắc, từ LXDE hiệu quả tài nguyên cho đến KDE Plasma đẹp mắt.
Ngay cả sau khi chọn môi trường desktop, bạn vẫn có thể tinh chỉnh các yếu tố GUI của nó theo ý muốn. Rồi bạn có các ứng dụng widget và trình quản lý cửa sổ, có thể làm cho bản phân phối của bạn trở nên nổi bật hơn nữa. Và tôi thậm chí còn chưa đề cập đến các tinh chỉnh kernel, tiện ích mở rộng shell và trình giả lập terminal mà bạn có thể sử dụng để tăng cường chức năng cho bản phân phối của mình.
5. Hỗ Trợ Driver Tốt Hơn
Trước khi tôi dấn thân sâu vào thế giới “distro-hopping” (thử nhiều bản phân phối), tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện kinh hoàng về các vấn đề tương thích phần cứng đến nỗi tôi chưa bao giờ dám thử cài đặt một bản phân phối Linux. Cho đến vài năm trước, các hệ điều hành Linux nổi tiếng với driver lộn xộn. Đặc biệt, driver cho các thành phần không dây và GPU là một “nỗi đau” khi cấu hình trên các máy Linux, và tôi vẫn nhớ những vấn đề mình gặp phải khi cố gắng cài đặt đúng driver cho chiếc Lenovo Z51-70 cũ của mình trên Debian vào năm 2016.
Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác hoàn toàn, hầu hết các thiết bị, thiết bị ngoại vi và linh kiện máy tính đều hoạt động mà không gặp vấn đề gì trên các bản phân phối Linux thông thường. Thậm chí, ngay cả các hệ thống ARM và RISC-V cũng tương thích tốt với Linux, điều mà tôi không thể nói về Windows.
6. Khả Năng Tương Thích Ứng Dụng và Game Vững Chắc
Nếu phải chỉ ra thời điểm Linux trở thành một lựa chọn đáng giá cho người dùng phổ thông, tôi sẽ nói đó là sau khi Valve bắt đầu phát triển lớp tương thích Proton. Trong vài năm qua, Valve đã dốc toàn lực để biến Proton trở thành một lựa chọn khả thi cho các game thủ. Và một cách kỳ lạ, giờ đây bạn có thể thưởng thức hầu hết các tựa game bán chạy nhất (trừ một số game nhiều người chơi) trên các máy tính chạy Linux – một tuyên bố có lẽ sẽ khiến tôi phải vào viện tâm thần nếu nói ra trước cuối những năm 2010.
Về mặt ứng dụng, đã có những tiến bộ lớn trong các công cụ năng suất và sáng tạo trên Linux. Các dịch vụ mã nguồn mở (FOSS) mà bạn tìm thấy trên Linux không chỉ có thể cạnh tranh sòng phẳng với các đối tác trả phí trên Windows, mà thậm chí còn vượt trội hơn về giá cả, hiệu suất và chức năng.
Đây Có Phải Là Thời Điểm Thích Hợp Để Chuyển Sang Linux?
Là một người làm việc với cả máy tính Windows và Linux hàng ngày, tôi có xu hướng khẳng định là có. Trái ngược với quan niệm phổ biến, các bản phân phối Linux ổn định hơn bao giờ hết, và bạn khó có thể gặp phải các vấn đề driver kỳ lạ một cách bất ngờ. Trong trường hợp bạn gặp phải một số trục trặc trên đường, bạn có thể khắc phục chúng khá nhanh chóng bằng các lệnh terminal.
Tuy nhiên, bài viết này sẽ không đầy đủ nếu tôi không đề cập đến những điểm yếu lớn nhất của hệ thống Linux. Các game nhiều người chơi yêu cầu chống gian lận cấp độ kernel vẫn không thể chơi được trên các bản phân phối Linux, vì vậy bạn có thể muốn ở lại Windows nếu là một người yêu thích thể thao điện tử. Mặc dù tôi đã tìm thấy các giải pháp thay thế vững chắc cho hầu hết các công cụ trong bộ Adobe Creative Cloud trên máy trạm Linux của mình, After Effects là một trong những ứng dụng hiếm hoi vẫn chưa có tiện ích nào sánh kịp. Vì vậy, nếu bạn là nhà thiết kế đồ họa chuyển động hoặc chuyên gia phối ghép hiệu ứng hình ảnh không thể làm việc nếu thiếu After Effects, bạn có thể muốn tiếp tục sử dụng Windows.
